جُستن ِآن درخت که هر که میوه آن درخت خورد نمیرد 

جایگاه و ارزش علم وحکمت

 جستن آن درخت: چنان که در شاهنامه، کلیله و دمنه، عجایب نامه، و فرائد السلوک (به نقل مرحوم فروزانفر) آمده آن درخت، دانش است.[1]

قاصد: در محاوره فارسى زبانان، پیک، نامه بر. لیکن در این بیت به معنى مطلق جوینده و مأمور است.

دیوان ادب: دبیرخانهْ پادشاه یا مجمع علما و حکمای ادب و یا به معنای فرهنگ یا حکمت باشد.ظاهراً این ترکیب همان است که در اصطلاح دیوانى ایرانیان دیوان رسائل نام داشته.

از طلب: براى جست و جو.

از او: ضمیر را مى‏توان به درخت و پادشاه رجوع داد (قاصد درخت یا قاصد از سوى پادشاه).

مجنون بند: دیوانه بندى، سخت دیوانه.

صَفع: پس گردنى، با کف دست بر قفا زدن.

صاحِب فَلاح: یعنی رستگار که در این‌جا معنای طنز و تمسخر دارد.

سینه صاف:یعنی دل‌آگاه، پاک دل، صافى ضمیر.

وین مراعات...:یعنی همین سخنان موافق و تشویق، و این ستودن از پس گردنى خوردن سخت‏تر بود.

تَسخَر: ریشخند.

هول و سترگ: این دو کلمه را بهتر است صفت مقدم براى درخت گرفت (بس هول و سترگ درختى سبز هست)

گبز: یعنی پهن و بزرگ،سطبر، قوى.

تَعَب: رنج.

آخر الامر: سرانجام.

جُسته ناجُسته شدن: به دست نیامدن. (آن چه مى‏جست به دست نیامد).

بریدن: پیمودن، طى کردن.

مولانا برای بیان موضوع و قداست و اهمیت دانش و معرفت، داستان تاریخی را نقل می‏کند که در شاهنامهْ فردوسی آمده است. خلاصهْ داستان از این قرار است: انوشیروان می‏شنود که در هندوستان اکسیر زندگی جاودان را یافته‏اند. مردی را برای آوردن آن داروی عجیب می‏فرستد. آن مرد پس از سالیانی جست‌وجو در سراندیب بربالای کوهی(مطابق عجایب نامه) به حضور حکیمی ‏راه می‏یابد. حکیم به او می‏گوید: داروی حیات جاودان حکمت است که دل‌های مرده را زنده گرداند.

مطابق شاهنامه فردوسی برزوی طبیب در طلب گیاه زندگی‌بخش به هند می‏رود و حکیمِ هند به او می‏گوید: به دانش بود بی‌گمان زنده مرد. آن‌گاه توضیح می‏دهد که به رمز، آن گیاه این کلیله ا‌ست و بس. در کلام مولانا این پادشاه و فرستاده او مثالی از «طالب مقلد» هستند که جویای حق است، اما راهی به غیب ندارد.